پایان نامه نقش توبه در سقوط مجازات

فهرست مطالب

عنوان                                                                                         صفحه

مقدمه..................................................................................................................................................... 1

فصل اول: مباحث عمومی و مبنایی

1-1- تعریف توبه ............................................................................................................................ 3

1-1-1- تعریف لغوی..................................................................................................................... 3

1-1-2- تعریف اصطلاحی توبه ................................................................................................ 4

1-2- احکام و شرایط توبه .......................................................................................................... 4

1-2-1- شرایط پذیرش توبه .................................................................................................... 5

1-2-1-1- عدم پذیرش توبه ای از افراد ............................................................................. 6

1-2-1-1-1- مشرف به موت .................................................................................................. 6

1-2-1-1-2- کفار......................................................................................................................... 7

1-3- آثار توبه .................................................................................................................................. 8

1-3-1- آثار ثبوتی توبه ............................................................................................................... 8

1-3-2- آثار اثباتی توبه................................................................................................................ 8

1-3-2-1- سقوط مجازات ........................................................................................................ 8

1-3-2-2- قبول شهادت ............................................................................................................ 10

1-3-2-3- عفو امام ...................................................................................................................... 10

1-4- کیفیت احراز توبه با ملاحظه قواعد عمومی ........................................................... 11

1-4-1- علم قاضی و توبه .......................................................................................................... 12

1-4-1-1- توبه قبل از علم قاضی ......................................................................................... 18

1-4-1-2- توبه بعد از علم قاضی ........................................................................................... 22

1-4-2- مرور زمان و توبه ......................................................................................................... 24

1-4-2-1- تبیین موضوع ........................................................................................................... 26

فصل دوم: کیفیت توبه در مجازات‌ها

2-1- نقش توبه در حدود ........................................................................................................... 31

2-1-1- توبه قبل از دستگیری و اثبات جرم...................................................................... 32

2-1-2- توبه بعد از اقرار به جرم.............................................................................................. 33

2-1-3- توبه بعد از اثبات جرم با شهادت شهود............................................................... 34

2-1-4- زنا......................................................................................................................................... 35

2-1-5- لواط ................................................................................................................................... 37

2-1-6- مساحقه.............................................................................................................................. 38

2-1-7- شرب خمر........................................................................................................................ 40

2-1-8- قوادی.................................................................................................................................. 41

2-1-9- سرقت................................................................................................................................. 42

2-1-10- قذف................................................................................................................................. 44

2-1-11- محاربه............................................................................................................................. 49

2-2- توبه در تعزیرات .................................................................................................................. 50

2-2-1- تعریف تعزیر و اقسام آن............................................................................................. 50

2-2-1-1- تعریف تعزیر............................................................................................................... 50

2-2-1-1-1- تعریف لغوی تعزیر ........................................................................................... 50

2-2-1-1-2- تعریف اصطلاحی تعزیر ................................................................................. 51

2-2-1-2- اقسام تعزیر از نظر قانونگذار................................................................................ 52

2-2-1-3- تأثیر توبه در سقوط مجازات‌های تعزیری .................................................. 53

2-2-1-4- بررسی فقهی تأثیر توبه ....................................................................................... 54

2-2-1-4-1- مرتد......................................................................................................................... 54

2-2-1-4-2- ساب النبی............................................................................................................ 55

2-2-1-4-3- ساحر ..................................................................................................................... 56

2-2-1-4-4- آکل الربا................................................................................................................. 56

2-2-1-4-5- زندیق...................................................................................................................... 56

2-2-1-4-6- مکتسل الصلوه ................................................................................................... 57

2-2-1-5- بررسی مواد قانونی ناظر به توبه در تعزیرات .............................................. 57

2-2-1-5-1- توبه در جرایم علیه امنیت داخلی و خارجی موضوع مادة‌512..........   57

2-2-1-5-2- توبه در جرایم علیه آسایش عمومی موضوع ماده 521................... 63

2-3- تأثیر توبه در جرایم منجر به قصاص و دیات.......................................................... 69

2-3-1- تأثیر توبه در جرایم منجر به قصاص ................................................................... 69

2-3-2- تأثیر توبه در جرایم منجر به دیات ...................................................................... 70

نتیجه‌گیری و پیشنهاد.................................................................................................................... 71

فهرست منابع .................................................................................................................................... 76

مقدمه

اگر بگویم قدرت و ریشة توبه، همپای پای گذاری آدمی بر روی کره خاکی است و عمری به درازای حیات بشری دارد می‌توان ادعا کرد، قلم را به مبالغه نیاورده‌‌ایم.

توبه را نه تنها از دیدگاهی صرفاً دینی و مذهبی، بلکه از منظر انسانی و عرفی نیز می‌توان به نظاره نشست. چرا که آدمی در گذرگاه زمان با صرف نظر از جامعه‌ای که به آن تعلق دارد و با قطع نظر از آداب و رسوم «سنت‌ها» اعتقادات و گرایشات فردی و اجتماعی عدول و احتراز  و حتی انزجار از آنچه گذشته است و دوری از آنچه که با ارزیابی و سنجش‌های آدمی در حال انطباق نمی‌یابد، امری بدیهی و واقعیت مکرر است.

از سوی دیگر بازسازی جامعه بر مبنای معیارهای اسلامی و انسانی بدون بازسازی رفتار و شخصیت اعضای آن و بدون تربیت و اصلاح افراد امری غیرممکن و دور از واقعیت به نظر می‌رسد. در قلمرو اجتماع،‌ با اشخاصی که بر مبنای ارزشهای غلط تربیت شده و با آن خو گرفته اند، نمی توان جامعه‌ای سالم بنا کرد، لذا آمادگی و قابلیت و سلامت افراد از شرایط اولیه یک اجتماع سالم است.

توبه می‌تواند به عنوان بهترین روش در جهت نظارت بر خود و بازسازی خویش بر مبنای ارزشهای الهی و انسانی ایفای نقش نماید و شخصیت و رفتار انسان را طوری تغییر دهد که دگربار به سمت گناهان سوق پیدا نکند و همین امر در نهایت به اصلاح و تربیت فرد که هسته اولیه اصلاح ساختار جامعه است منجر شود

-1- تعریف توبه

1-1-1-تعریف لغوی

توبه از ماده «توب» می‌باشد: «توب‌»، «توبه» «متاب» همه به معنی رجوع و برگشتن می‌باشد. در قاموس و صحاح و اقرب الموارد ، قید معصیت را اضافه کرده و گفته‌اند: رجوع  از معصیت ولی رجوع مطلق صحیح است زیرا این درباره خدای تعالی نیز بکار رفته و در او رجوع از معصیت معنی ندارد. معنای توبه در زبان فارسی اگر چه تفاوتی با معنای توبه در زبان اصلی خویش ندارد ولی با عنایت به توانایی‌ها و چگونگی دستور زبان فارسی مشتقات بسیاری از آن در فارسی ساخته و امروزه کاربرد بیشماری دارند.

مصادر مرکبی چون «توبه دادن» «توبه شکستن» «توبه کار» «توبه کردن» از آن جمله‌اند. در این زبان از همین ریشه حاصل مصدر «توبه‌گری» و «توبه کاری» به کار برده می‌شود.

در شعر و ادب عرفانی فارسی زبانان توبه از واژه‌های پربسامدی است که در آثار ادباء و شعراء از قرون نخستین تا امروز جلوه می نماید.

1-1-2- تعریف اصطلاحی

بر اساس تعریفی که از توبه به عمل آمده است توبه عبارت است از «بازگشت از گناه و پشیمان شدن از نافرمانی خدا» ارکان اصلی آن سه چیز است: 1) علم به اینکه در گذشته نافرمانی خدا نمود. 2) پشیمان شدن از آن عمل 3) تصمیم به ترک آن در آینده و جبران گذشته. ترمینولوژی توبه را به ندامت از گناه دانسته است[1]. بدیهی است صحبت از گناه و نافرمانی خدا و پرداختن به موضوعاتی نظیر آثار ثبوتی گناه مثل عذاب اخروی و . . .  در علم حقوق شاید وجهی نداشته باشد. با این همه مشاهده کردید در تعاریف فوق از چنین واژه‌ ها و عباراتی استفاده شده است که نشان دهندة‌ تأثیرپذیری حقوق وضعی از حقوق اسلامی در این مورد است.

1-2- احکام و شرایط توبه

1-2-1- شرایط پذیرش توبه

در این زمینه روایات وارده از پیامبر اکرم (ص) و ائمه طاهرین (ع) به صورت روشنی به بیان ارکان و شرایط توبه می پردازد و به تفضیل آن را بیان می‌کند. پیامبر اکرم (ص)‌‌‌ می‌فرماید:

«توبه کننده باید اثر توبه را آشکار کند که در غیر این صورت تائب نخواهد بود. این آثار عبارتند از:

ا)‌راضی ساختن دشمن و کسانی که با آنها در حال نزاع و درگیری باشد 2) اعاده نمازهای فوت شده 3) تواضع بین مردم 4) دوری از شهوات 5) روزه گرفتن.[2]

به نظر می‌رسد چهار مورد ذکر شده در حدیث شریف مصادیق اصلاح عمل و عمل صالح باشد که به کرات در آیات فریضه از شرایط پذیرش توبه و صحت آن شمرده است.

در روایات دیگری امیرالمومنین علیه اسلام استغفار را از درجه علیین دانسته و برای آن 6 مرحله بر می‌شمارد،‌1) پشیمانی بر گذشته 2) تصمیم همیشگی بر عدم بازگشت به گناهان 3) ادای حقوق مردم 4) ادای فرائض و واجبات فوت شده 5) گوشت‌هایی که از راه گناه روییده است به  حزن و اندوه آب کند بگونه‌ای که پوست به استخوان بچسبد و دگر بار گوشت در بین آنها بروید. 6) همچنان که حلاوت و شیرینی کاذب معصیت و گناه را به تنش چشانده، همانگونه نیز الم و سخنی طاعت را بر تنش بچشاند. در این هنگام می‌توانی بگویی،‌ استغفرالله.[3]

1-2-1-1- عدم پذیرش توبه‌ ای از افراد:

گفته شده قبول توبه فضلی است الهی و خداوند بواسطة فضل و رحمت خویش آن را نسبت به افرادی که دارای تمامی شرایط توبه صحیح باشند دریغ نمی‌کند و آن هنگام که تائب،‌ موفق به انجام توبه‌ای حقیقی گردد،‌ خداوند توبه‌اش را می‌‌پذیرد.

در قرآن کریم، خداوند در آیاتی،‌ وعید عدم پذیرش توبه دو دسته از افراد را داده و نسبت به آنان انذار کرده است . ظاهراً این «عدم قبولی» کاشف از عدم انجام  توبه‌ای واقعی از سوی دو دسته مذکور و نبود تمامی شرایط توبه صحیح در آنهاست.

1-2-1-1-1- مشرف به موت

در سورة‌ نساء آمده است، «و لیست التوبه للذین یعملون السیئات حتی الذا خصر احدهم الموت قال انی تبت الان . . .»[4] در تفسیر المیزان ذیل آیه مذکور اینگونه آمده: «وقتی گناهکار به مرگ خود نزدیک می‌ شود- در اثر دیدن و زو و بال اعمال ننگین از کردة‌ خویش پشیمان می‌شود و از آنچه کرده بیزاری می‌جوید. اما ندامت به سبب حقیقت ندامت نیست و از طبیعت و هدایت فطرتش نادم نشده، بلکه حیله‌ای است که نفس شریر و حیله گرش برای  نجاتش اندیشیده به دلیل آنکه اگر فرضاً از آن و بال مخصوص نجات یابد و مثلاً مرگش فرا نرسد و بیماریش بهبود یابد دوباره به همان لجاج و عنادش و به همان اعمال زشتش برمی‌‌گردد»

باید این نکته را توجه نمود که اصولاً هیچ عملی بعد از رویت مرگ و در حالت احتضار به تصریح خداوند در قرآن قبول نمی‌شود و مورد منحصر در عدم قبولی توبه نیست به این آیه توجه کنید: «یوم یاتی بعض آیات ربک لاینفع نفساً ایمانها»[5] در این آیه خداوند می فرماید: «ایمان کسانی را که در دنیا و در حالت اختیار ایمان نیاورده‌اند در روز رستاخیز نمی‌پذیرد و یا در آیة « و انفقوا من ما رزقناکم من قبل این یاتی احدکم الموت»[6] از مفهوم آیه فهمیده می‌شود که صدقه هنگام رویت مرگ مفید فایده نیست. بطور کلی از آیات مذکور استفاده می‌شود که هنگام مشاهده مرگ و عذاب الهی نه پشیمانی فضیلت است و نه ایمان موجب تکامل، و نه صدقه وسیله تقاخر،‌ در این حالت هر عملی بلاثر است و بی فایده.